Παρασκευή 6 Αυγούστου 2010

«Η επανάσταση του αυτονόητου»

«...Οι σημερινοί Ρωμιοί πρέπει να αντικρίσουν το μέλλον, προσπαθώντας να επανακτήσουν την αρχαία εκείνη αρετή, την εργατικότητα και τη φιλοπονία που υπήρχε στις ψυχές των Ελλήνων· το αρχαίο πνεύμα των Ελλήνων».
Του Φαίδωνα Μαλιγκούδη στην Ελευθεροτυπία της 5/8/2010
Μια παραίνεση που περιλαμβάνεται σε επιστολή του μεγάλου ποιητή της Αγγλίας, του John Milton (1608-1674), ο οποίος απαντά με τον τρόπο αυτόν σε εκκλήσεις για την απελευθέρωση του τουρκοκρατούμενου γένους, που θα του απευθύνει από το Παρίσι του Ρισελιέ ένας Αθηναίος της διασποράς, ο Λεονάρδος Φιλαράς. Μια ιστορική μαρτυρία με ιδιαίτερη αξία σήμερα (με τις ειρωνικές αναφορές στην κλασική αρχαιότητα, με τις οποίες διανθίζει ο ξένος Τύπος τις δυσοίωνες προβλέψεις για την ελληνική οικονομία), διότι αποτελεί ένα από τα πρώιμα δείγματα της νοοτροπίας που επικρατεί διαχρονικά στην Εσπερία: σε ποιο βαθμό, δηλαδή, είναι οι Νεοέλληνες αντάξιοι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων.
Ερώτημα υπαρξιακό για τη σημερινή μας συλλογική οντότητα που απαιτεί μια νηφάλια θεώρηση της μακραίωνης ιστορικής πορείας του Ελληνισμού. Αν ανατρέξει, λοιπόν, κάποιος στον εθνογενετικό μύθο του φύλου των Ιώνων, θα διαπιστώσει ότι οι τεχνίτες (οι δημιουργοί) απαρτίζουν μία από τις τέσσερις πρωτογενείς κοινωνικές κατηγορίες. Σύμφωνα με τον μύθο αυτόν, όπως τον παραδίδει ο Στράβων, οι τέσσερις γιοι του επώνυμου γενάρχη Ιωνα ήταν, αντίστοιχα, επικεφαλής των γεωργών, των δημιουργών, των ιεροποιών και των φυλάκων. Ενας μύθος που αντανακλά, χωρίς άλλο, την αρχέγονη αντίληψη για τη συνάφεια της δραστηριότητας του τεχνίτη με το κοινωνικό του σύνολο.
Ο άνθρωπος ως δημιουργός στον τομέα τόσο του υλικού όσο και του πνευματικού πολιτισμού αποτελεί ένα ζήτημα που παραμένει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Φαινόμενο ιστορικό που αντανακλάται και στην ποίηση της εποχής, όπως, για παράδειγμα, στο πρώτο στάσιμον της «Αντιγόνης» του Σοφοκλή: «Πολλά είναι τα θαυμαστά, μα τίποτε πιο θαυμαστό από τον άνθρωπο. Αυτός περνά και πέρα από τον τρικυμισμένο άσπρο πόντο με τις φουρτούνες του νοτιά... και την υπέρτατη θεά, τη Γη, την άφθαρτη κι ακούραστη αυτός καταπονεί οργώνοντας χρόνο τον χρόνο με αλέτρια» («Αντιγόνη», στ. 331 κ. ε. Μετάφραση Γ. Μαρκαντωνάτου, Αθήνα 1985, σ. 111).
Ενας ύμνος στην ανθρώπινη δημιουργία, που καταλήγει ωστόσο με την επισήμανση ότι τόσο τα πνευματικά έργα όσο και τα δημιουργήματα της τεχνολογίας θα πρέπει να εμπνέονται από την αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.
Μια ιστορική παρακαταθήκη, την οποία, όπως φαίνεται, οι σημερινοί Νεοέλληνες έχουν αποβάλει από τη συλλογική τους συνείδηση: οι αιώνες του Βυζαντίου και της Τουρκοκρατίας που μεσολάβησαν από την κλασική αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχουν σημαδέψει ανεξίτηλα τη συλλογική μας νοοτροπία: το βυζαντινό «σωματείον» και το τουρκικό «esnaf», κλειστές επαγγελματικές ομάδες που θεραπεύουν εγωιστικά το ίδιο συμφέρον και λειτουργούν ακόμα ως ομάδες πίεσης, περιφρονώντας το κοινωνικό σύνολο.
Το «σωματείον» των ιδιοκτητών φορτηγών αναγκάστηκε (από τις επιταγές της ξενόφερτης τρόικας, ας μην το λησμονούμε) να βάλει προς το παρόν την ουρά κάτω από τα σκέλια. Σειρά έχουν τώρα οι αυτόκλητοι «κοινωνικοί αγωνιστές» της ΔΕΗ και τα υπόλοιπα εσνάφια της μικροελλαδικής κοινωνίας.
Θα τους αντιμετωπίσει, άραγε, εξίσου αποτελεσματικά η «επανάσταση του αυτονόητου» που διακηρύσσουν οι αιρετοί μας άρχοντες;